Onkoloji Xəstəliklərin Səbəbləri: Kista, bədxassəli və ya xoşxassəli şişlər, xərçəng
Onkoloji xəstəliklər anormal hüceyrə böyüməsi, o cümlədən kist və şişlərin inkişafı nəticəsində yaranan xərçəngin müxtəlif formalarına aiddir. Bu xəstəliklər prostat, ağciyərlər, dəri və həzm sistemi kimi bədənin müxtəlif hissələrinə təsir göstərə bilər. Onkoloji xəstəliklərin səbəblərini anlamaq erkən aşkarlanması və qarşısının alınması üçün vacibdir.
Kista və şişlər nədir?
Səbəbləri araşdırmağa başlamazdan əvvəl kista, şişlər və onların gətirib çıxara biləcəyi xərçəng növlərini fərqləndirmək vacibdir.
Kista bədənin hər hansı bir yerində inkişaf edə bilən maye ilə dolu kisələrdir. Əksər kista xoşxassəli və zərərsizdir, lakin bəziləri xərçəng öncəsi və ya xərçənglə əlaqəli ola bilər.
Şişlər anormal hüceyrə böyüməsi nəticəsində əmələ gələn toxuma kütlələrinə aiddir. Şişləri aşağıdakı kimi təsnif etmək olar:
• Xərçəng olmayan və bədənin digər hissələrinə yayılmayan xoşxassəli şişlər.
• Xərçəngli və ətrafdakı toxumalara nüfuz etmə və uzaq orqanlara metastaz vermə potensialına malik olan bədxassəli şişlər.
Onkoloji Xəstəliklərin Səbəbləri 
Xərçəngin tək səbəbi yoxdur; daha doğrusu, genetik, ətraf mühit və həyat tərzi faktorlarının birləşməsi onkoloji xəstəliklərin inkişafına kömək edir. Ən ümumi səbəblərdən bəziləri bunlardır:
Genetik faktorlar
Bəzi insanlar xərçəngə tutulma riskini artıran mutasiyaları miras alırlar. Məsələn, genlərindəki mutasiyalar döş və yumurtalıq xərçəngi ilə əlaqələndirilir. Genetik meyllər prostat xərçəngi və digər növ onkoloji xəstəliklərdə də rol oynaya bilər.
Ətraf mühitin kanserogenləri
Asbest, tütün tüstüsü və bəzi sənaye çirkləndiriciləri kimi zərərli kimyəvi maddələrə məruz qalmanın bədxassəli şişlərə səbəb olduğu sübut edilmişdir. Bu kanserogenlərə uzun müddət məruz qalma hüceyrələrə zərər verə bilər və nəzarətsiz hüceyrə böyüməsini inkişaf etdirən mutasiyalara səbəb ola bilər.
Radiasiyaya məruz qalma
Günəşdən gələn ultrabənövşəyi şüaları və digər xərçəng xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edilən radiasiya terapiyası da daxil olmaqla yüksək səviyyəli radiasiya DNT-yə zərər verə bilər və həm xoşxassəli, həm də bədxassəli şişlərin əmələ gəlməsinə kömək edə bilər.
Həyat tərzi faktorları
Kişilərdə siqaret çəkmək, həddindən artıq spirtli içkilər və qeyri-sağlam pəhriz, qadınlarda menstruasiya pozulmalarına önəm verilmədikdə və ya intim gigiyenaya diqqət yetirilməyən həyat tərzi seçimləri onkoloji xəstəliklərin inkişafı ilə əlaqələndirilir. Məsələn, siqaret ağciyər xərçənginin məşhur səbəbidir, həddindən artıq spirt qəbulu isə qaraciyər, boğaz və yemək borusu xərçəngləri ilə əlaqələndirilir.
Xroniki infeksiyalar
Bəzi infeksiyalar xərçəng riskini artıra bilər. İnsan papillomavirusunun (HPV) uşaqlıq boynu xərçənginə səbəb olduğu bilinir, xroniki hepatit B və ya C infeksiyası isə qaraciyər xərçənginə səbəb ola bilər. Eynilə, Helicobacter pylori bakteriyası ilə yoluxma mədə xərçəngi riskini artırır.
Prostat Xərçənginin Səbəbləri 
Prostat xərçəngi kişilərdə, xüsusən də 50 yaşdan yuxarı olanlarda ən çox rast gəlinən onkoloji xəstəliklərdən biridir. Prostat vəzi xərçənginin dəqiq səbəbi məlum deyil, lakin bir neçə risk faktoru müəyyən edilmişdir:
Yaş və Genetika: Ailədə prostat xərçəngi olan kişilər daha yüksək risk altındadır.
Hormonal dəyişikliklər: Testosteron və digər androgenlərin yüksək səviyyələri prostat xərçəngi inkişaf riskinin artması ilə əlaqələndirilir.
Pəhriz: Qırmızı ət və süd məhsulları ilə zəngin bir pəhriz prostat xərçəngi riskini artıra bilər, meyvə və tərəvəzlə zəngin bir pəhriz isə onu azalda bilər.
Xərçəngin ilkin əlamətləri 
Xərçəngin erkən aşkarlanması uğurlu müalicə üçün çox vacibdir. Bəzi xərçənglər erkən mərhələlərdə simptomlar göstərməsə də, digərlərində xəbərdarlıq əlamətləri ola bilər. Xərçəngin bəzi ümumi erkən əlamətləri bunlardır:
Səbəbsiz çəki itkisi: Ani və əhəmiyyətli kilo itkisi xərçəngin göstəricisi ola bilər.
Davamlı Yorğunluq: İstirahətlə yaxşılaşmayan xroniki yorğunluq xərçəngin varlığını göstərə bilər.
Qeyri-adi xallar, ləkələr və ya böyümələr: Xüsusilə döş, dəri dəyişiklikləri xoş və ya bədxassəli şişləri göstərə bilər.
Dərinin Görünüşündə Dəyişikliklər: Xallar, ziyillərdə və ya dəri piqmentasiyasında dəyişikliklər dəri xərçənginin erkən əlaməti ola bilər.
Davamlı öskürək və ya səs basığı: Xroniki öskürək, xüsusən də siqaret çəkənlərdə ağciyər xərçənginin əlaməti ola bilər.
Onkoloji xəstəliklər, o cümlədən kista və şişlər nəticəsində yaranan xərçənglər genetik, ətraf mühit və həyat tərzi faktorlarının mürəkkəb qarşılıqlı təsiri nəticəsində yaranır. Kilo itkisi və davamlı yorğunluq kimi simptomların fərqində olmaq yolu ilə erkən aşkarlanması müalicənin müvəffəqiyyəti üçün çox vacibdir. Prostat xərçənginin və digər bədxassəli vəziyyətlərin səbəblərini başa düşməklə, risklərini azaltmaq üçün addımlar atmaq və xərçəngin ən erkən əlamətlərində həkimə müraciət etmək önəmlidir.
